قطع کتاب چیست؟

اگر بخواهیم کمی فنی‌تر به ماجرا نگاه کنیم؛ می‌توانیم چنین تعریفی از قطع کتاب داشته باشیم: تعداد دفعات تا شدن کاغذ در چاپخانه‌ها که در نهایت ورقه‌های کتاب را تشکیل می‌دهد، قطع کتاب نام دارد.

مثلا کاغذ دو ورقی با چهار صفحه در قطع رحلی، چهار ورقی با هشت صفحه در قطع وزیری و هشت ورقی با شانزده صفحه، در قطع رقعی برابر است.

عواملی مانند: نوع کتاب (کتاب‌های علمی، رمان و …) کاربرد محصول چاپ شده (انواع سررسید، مجله و…)، تناسب متن به تصویر، گروه مخاطب، صحافی و صحفه‌آرایی بر اساس موضوع کتاب، نوع کاغذ و… از جمله عوامل تاثیرگذار در تعیین قطع کتاب هستند.

انواع قطع کتاب

نخستین کسی که به اهمیت و نقش قطع کتاب و کاربرد آن پی برد، فردی به نام آلدوس مانوتیوس از ونیز بود. اندازه ابداعی او برای کتاب، نه تنها باعث سهولت حمل ‌و نقل شد، بلکه هزینه‌های چاپ را نیز به طرز باور‌نکردنی کاهش ‌داد. قطع مورد استفاده آلدوس مانوتیوس «قطع وزیری» نام داشت که به سرعت جانشین «قطع سلطانی» شد.

اما قطع وزیری دقیقا چه ابعادی دارد؟ در این بخش به بررسی انواع قطع کتاب پرداختیم تا با ابعاد هر یک آشنا شوید.

۱. قطع وزیری

قطع وزیری رایج‌ترین قطع چاپ کتاب است که ابعادی در حدود ۲۴×۱۷ سانتی‌متر دارد. از این قطع برای چاپ انواع کتب دانشگاهی و علمی استفاده می‌شود. از دلایل محبوبیت این قطع می‌توان به اندازه مناسب، استفاده راحت و هزینه مقرون‌به‌صرفه اشاره کرد.

۲. قطع رقعی

قطع رقعی از قطع وزیری کوچکتر است، ابعاد این قطع ۲۱×۱۴ سانتی‌متر است. این ابعاد برای چاپ انواع کتاب با نسبت متن بیشتر به تصویر مناسب است.

از طرف دیگر حمل کتاب در ابعاد قطع رقعی راحت است و می‌توان به‌آسانی کتاب‌های چاپ شده در این قطع را در دست گرفت و مورد مطالعه قرار داد.

۳. قطع جیبی

قطع جیبی همان‌طور که از نامش پیداست، برای چاپ کتاب‌هایی به کار می‌رود که سایز کوچکی دارند. کتاب‌های قطع جیبی حدود ۱۵×۱۱ سانتی‌متر هستند. بنابراین خواننده قادر است روزانه آن‌ها را با خود حمل نماید.

صفحه‌بندی این کتاب‌ها با قلم ریزتر و فاصله خطوط کمتر انجام می‌شود. کتاب‌های جیبی درعین‌حال که دارای وزن سبک و حمل آسان می‌باشند، ظاهری کابردی و جذاب دارند.

۴. قطع رحلی

ممکن است نام رحلی کوچک، متوسط و بزرگ را شنیده باشید، زیرا این قطع، خود دارای سه سایز متنوع است.

از این قطع بیشتر جهت چاپ مجله و برخی کتاب‌های آموزشی، پایان‌نامه و … استفاده می‌شود. متن کتاب‌ها در قطع رحلی، در ابعاد A4 تعریف شده و این کتاب‌ها معمولا با ابعاد ۲۹×۲۲ و ۲۹×۲۱ و ۲۸.۵×۲۱ سانتی‌متری صحافی و چاپ می‌شوند.

۵. قطع خشتی

قطع خشتی به کتاب‌های مربع شکل گفته می‌شود، که بنا به درخواست مشتری و امکانات چاپخانه‌ها، ابعاد متغیری دارد.

معمولا از این نوع قطع کتاب، برای چاپ داستان کودکان و کتاب‌های هنری استفاده می‌شود. به‌طور کلی سایز کتاب خشتی بزرگ ۲۲×۲۲ بوده و سایز قطع خشتی کوچک ۱۹×۱۹ است.

نکته قابل توجه این است که، به دلیل مربع بودن این نوع کتاب‌ها، ظرافت و تمیزی کار نهایی بسیار قابل توجه بوده و لازم است طراحی ابتدایی صفحات نیز به بهترین شکل ممکن انجام شود.

۶. قطع پالتویی

کتاب‌های پالتویی دارای دو قطع ۱۰×۱۹ سانتی‌متر یا ۲۲×۱۱.۵ سانتی‌متر هستند.

همانطور که از اسم این نوع قطع پیداست، این کتاب‌ها برای حمل آسان طراحی شده‌اند تا بتوان آن‌ها را در جیب پالتو حمل کرد.

بسیاری از سررسیدهای خاص و کتاب‌های داستانی در این قطع چاپ می‌شوند تا بتوانید در هر شرایطی کتابی برای مطالعه همراه داشته باشید.

۷. قطع ربعی

کتاب‌های قطع ربعی ابعادی حدود ۱۶.۵×۱۲ سانتی‌متر دارند. برای چاپ این نوع کتاب از کاغذهایی در ابعاد کاغذ B6 استفاده می‌کنند. بسیاری از دفترچه‌های یادداشت روزانه و یا کتاب‌های آموزشی مبتنی بر عکس برای کودکان در این قالب چاپ می‌شوند.

۸. قطع سلطانی

قطع سلطانی که به قطع تیموری نیز معروف است، حاصل دوبار تا زدن متوالی کاغذهای B است. کاغذ B ابعادی حدود ۱۰۰×۷۰ سانتیمتر دارد و با دو بار تا زدن این کاغذ به ابعادی حدود ۳۵×۵۰  سانتی‌متر می‌رسیم که در صحافی و با برش مناسب در نهایت کتاب با ابعاد ۴۹×۳۴ سانتی‌متر چاپ می‌شود.

قطع سلطانی برای چاپ کتاب‌های بسیار نفیس، انواع قرآن، کتاب‌های کلکسیونی و … مورد استفاده قرار می‌گیرد.

برای مثال شاهنامه نفیس بایسنقری در ابعاد سلطانی یا تیموری موجود است.

۹. قطع اروپایی

کتاب‌های قطع اروپایی در ابعاد ۱۲×۲۱ سانتی‌متر چاپ می‌شوند. این قطع علاوه بر چاپ کتاب، در چاپ سررسید نیز کاربرد دارد و به‌دلیل ابعاد مناسب و خوش‌دستی از محبوبیت بالایی برخوردار است.

۱۰. قطع بیاضی

صفحه‌‌آرایی و صحافی کتاب‌های قطع بیاضی با سایر کتاب‌ها متفاوت است. عطف کتاب در قطع بیاضی در بخش عرضی قرار گرفته است. ابعاد کتاب‌های قطع بیاضی حدود ۳۴×۲۴ سانتیمتر است.

کتاب‌های خاص با تصاویر ویژه یا برخی از کتب سفارشی معمولا با این ساختار و ابعاد چاپ می‌شوند.

نحوه تنظیم قطع کتاب در ورد

برای تنظیم قطع کتاب در نرم‌افزار WORD می‌توانید مراحل زیر را طی کنید:

از منوی file گزینه option را انتخاب و سپس روی گزینه advanced کلیک کنید.

در صفحه جدید در بخش display گزینه show measurements in units of انتخاب و از میان گزینه‌ها، گزینه سانتی‌متر یا میلیمتر را انتخاب و درنهایت روی گزینه ok کلیک کنید.

به این‌ترتیب واحد اندازه‌گیری نرم‌افزار ورد از اینچ به سانتی‌متر یا میلیمتر (بر اساس انتخاب شما) تغییر می‌کند و می‌توانید صفحه را در ابعاد قطع مورد نظر خود تنظیم کنید.

حالا کافی است از بخش layout نرم‌افزار، گزینه سایز را انتخاب کنید. در این بخش سایزهای مرسوم وجود دارد که می‌توانید بر اساس قطع انتخابی سفارش چاپ کتاب هر یک را انتخاب کنید.

چنانچه قطع انتخابی در میان سایزها نبود (مثل قطع کتاب وزیری) می‌توانید روی گزینه more size کلیک کرده و طول و عرض مورد نظر خود را وارد کنید.

نحوه تنظیم قطع کتاب در ایندیزاین

ایندیزاین یکی از نرم‌افزارهای معروف صفحه‌آرایی کتاب است. برای ایجاد سند جدید در این نرم‌افزار، کافی است از منوی file گزینه newرا انتخاب و بعد روی گزینه document کلیک کنید. همچنین می‌‌توانید از کلیدهای میانبر ctrl+n استفاده کنید.

در پنجره باز شده باید مشخصات کتاب مورد نظر را وارد کنید.

بخش page size قسمتی است که از طریق آن می‌توانید ابعاد و قطع کتاب را تنظیم کنید.

از منوی کشویی این قسمت می‌توانید گزینه custom را انتخاب و سپس ابعاد سایز مورد نظر را در قسمت‌های مربوط به طول و عرض بنویسید و در نهایت روی گزینه ok کلیک کنید.

جمع‌بندی؛ نگاهی به انواع قطع کتاب

قطع کتاب از جمله عوامل تاثیرگذار در میزان فروش است. بسیاری از افراد به دلیل زمان‌های محدود مطالعه از کتاب‌هایی با ابعاد مناسب و قابل حمل، بیشتر استقبال می‌کنند.

گاهی اوقات نیز قطع متفاوت یک مجموعه به قلم نویسنده‌ای خاص می‌تواند به عنوان عامل تمایز ظاهر شده و به استقبال و فروش بیشتر منجر بشود.

بنابراین می‌توان نتیجه گرفت که انتخاب قطع مناسب نه تنها عاملی برای بهینه شدن مصرف کاغذ در چاپخانه است بلکه می‌تواند سطح سود ناشر را نیز افزایش دهد.